Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός έτους από το θάνατο της διακεκριμένης αρχαιολόγου Dr. Karen D. Vitelli στις 12 Σεπτεμβρίου 2023, νιώθω την ανάγκη να αποτίνω φόρο τιμής σε μια γυναίκα που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην αρχαιολογία. Στο παρόν άρθρο, δημοσιεύουμε τον επικήδειο της Dr. Tracey Cullen, στενής φίλης και συνεργάτιδας της Dr. Karen D. Vitelli, μεταφρασμένο από την εκπαιδευτικό κ. Μαρία Ηρ. Λιώση Msc, για να θυμηθούμε και να τιμήσουμε το σπουδαίο έργο και την αφοσίωση της καταξιωμένης, πρωτοπόρας και οραματίστριας αρχαιολόγου.
Η KD, όπως την αποκαλούσαν όλοι, άφησε πίσω της μια ανεκτίμητη κληρονομιά στον χώρο της αρχαιολογίας, έχοντας αφιερώσει τη ζωή της στην έρευνα, τη διδασκαλία και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το έργο και η αφοσίωσή της θα παραμείνουν για πάντα ως φάροι έμπνευσης για τις επόμενες γενιές αρχαιολόγων και μελετητών.
Karen D. Vitelli, 1944–2023
Η Karen Donne Vitelli, 79 ετών, απεβίωσε ειρηνικά στο σπίτι της στο Dresden, Maine, στις 12 Σεπτεμβρίου 2023, περιτριγυρισμένη από τις αδελφές της Eloise και Lillie και μια ομάδα αγαπημένων φίλων. Είχε προηγηθεί ο θάνατος του συζύγου της Reg Heron το 2012.
Η συνεισφορά της KD στον χώρο της κλασικής αρχαιολογίας είναι τεράστια. Η αγάπη της για την Ελλάδα εδραιώθηκε κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών της σπουδών, όταν πέρασε το τρίτο έτος της στο πρόγραμμα College Year in Athens. Συνέχισε τις σπουδές της στην αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και συμμετείχε σε ανασκαφές στην Τουρκία, τις ανατολικές ΗΠΑ και την Ελλάδα, με πιο αξιοσημείωτη την ανασκαφή στο Σπήλαιο Φράγχθι. Η εμπειρία της στο σπήλαιο αυτό επηρέασε βαθιά την επαγγελματική της ζωή.
Η KD έλαβε το διδακτορικό της το 1974 και δίδαξε αρχικά στο Πανεπιστήμιο του Maryland, ενώ αργότερα εντάχθηκε στο προσωπικό του νέου Προγράμματος Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, όπου έγινε Πρόεδρος το 1987.
Υπό την καθοδήγησή της, το πρόγραμμα κέρδισε διεθνή αναγνώριση για τις καινοτόμες προσεγγίσεις του στο χώρο της διδασκαλίας, της επιτόπιας έρευνας και της δημοσίευσης. Οι δικές της δημοσιεύσεις περιλαμβάνουν πολλά άρθρα και τρεις επιστημονικές μονογραφίες για την νεολιθική κεραμική από το Σπήλαιο Φράγχθι και τη Λέρνα, έναν άλλο αρχαιολογικό χώρο στην Αργολίδα. Αυτοί οι τόμοι χρησιμεύουν ως πρότυπα συστηματικής ανάλυσης και κομψής γραφής και έχουν γίνει βασικά έργα αναφοράς για τους προϊστορικούς αρχαιολόγους του Αιγαίου.
Αντί να κατηγοριοποιεί την κεραμική βάσει στιλιστικών μοτίβων, η KD τόνισε ότι μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τον ρόλο που είχαν τα αγγεία στη ζωή των αρχαίων κοινωνιών εστιάζοντας στη διαδικασία παραγωγής τους – πώς οι νεολιθικοί αγγειοπλάστες κατασκεύαζαν τα αγγεία τους και τι μπορούμε να συμπεράνουμε για το ρόλο τους στο κοινωνικό περιβάλλον.
Ακολουθώντας αυτή την προσέγγιση, η KD δίδαξε δημοφιλή μαθήματα πειραματικής κεραμικής, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Κοιλάδα, απέναντι από τον κόλπο του Σπηλαίου Φράγχθι. Υπό την καθοδήγησή της, οι μαθητές αποκτούσαν γνώσεις για τη νεολιθική διαδικασία παραγωγής αγγείων συλλέγοντας και καθαρίζοντας οι ίδιοι τον πηλό, πλάθοντας τα αγγεία και ψήνοντας τα σε ανοιχτές φωτιές ή πρόχειρα καμίνια. Η έμφαση που έδωσε στην τεχνολογία της κεραμικής και στον αγγειοπλάστη πίσω από τα θραύσματα των αγγείων, ενθάρρυνε τους μαθητές της να θέτουν ευρύτερα ερωτήματα σχετικά με τους ρόλους των φύλων στις πρώιμες κοινωνίες, τον καταμερισμό εργασίας , την σχέση εξειδικευμένης και οικιακής παραγωγής και τους τρόπους με τους οποίους η κεραμική –και σε ορισμένες περιπτώσεις οι αγγειοπλάστες – μπορεί να ταξίδευαν. Εν ολίγοις, ήταν μια εμπνευσμένη δασκάλα.
Το τελευταίο βιβλίο της KD έχει τίτλο «Θέλω Πραγματικά να Γίνω Αρχαιολόγος; Γράμματα από το Πεδίο Έρευνας, 1968–1974». Τα γράμματα που έστελνε στην οικογένειά της κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου όχι μόνο εκφράζουν την πρώιμη αμφιθυμία της σχετικά με μία καριέρα στην αρχαιολογία, αλλά επίσης ρίχνουν φως σε μια εποχή κοινωνικών και πολιτικών αναταράξεων στην Ελλάδα. Αναρωτήθηκε αν έπρεπε να συνεχίσει στην αρχαιολογία ή να γίνει ακτιβίστρια. Στο τέλος κατάφερε να κάνει και τα δύο γράφοντας και διδάσκοντας σε ακαδημαϊκό περιβάλλον, ενώ παράλληλα ενημέρωνε το κοινό για τον καταστροφικό ρόλο των λαθρανασκαφών που προμηθεύουν την επικερδή αγορά αρχαιοτήτων.
Για χρόνια εξέδιδε μια στήλη στο Journal of Field Archaeology (1976–1983) στην οποία κατέγραφε τις λαθρανασκαφές και τις ανεύθυνες συλλεκτικές πρακτικές ορισμένων μουσείων και πλουσίων ατόμων, και τις καταστροφικές συνέπειες που έχουν αυτές οι δραστηριότητες στην κατανόηση του παρελθόντος. Γνωρίζοντας ότι για να είναι αποτελεσματική έπρεπε να απευθυνθεί σε ένα κοινό ευρύτερο από το ακαδημαϊκό, εξέδωσε επίσης ένα δημοφιλές βιβλίο μελετών περίπτωσης με τίτλο «Αρχαιολογική Ηθική», έδωσε δημόσιες διαλέξεις για το συγκεκριμένο θέμα και υπηρέτησε ως σύμβουλος σε παγκόσμιους οργανισμούς που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την απώλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το 1997, η KD έγινε Διευθύντρια του μακροχρόνιου ερευνητικού προγράμματος «Σπήλαιο Φράγχθι» του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα, θέση που κράτησε μέχρι τον θάνατό της. Σε αυτή τη θέση, ηγήθηκε μιας σειράς δημοσιεύσεων που αφορούσαν το Σπήλαιο Φράγχθι, τον χώρο που είχε αιχμαλωτίσει τη φαντασία της από νωρίς και στον οποίο είχε δώσει τόσο πολλά κατά τη διάρκεια της ζωής της. Η KD αποσύρθηκε από τη διδασκαλία το 2005 και μετακόμισε με τον σύζυγό της Reg σε ένα όμορφο σπίτι στο Dresden, Maine, στον ποταμό Eastern, όπου ήταν γνωστή όχι μόνο ως αρχαιολόγος, αλλά και ως παθιασμένη κηπουρός και παρατηρήτρια πουλιών. Ενώ ανέπτυξε βαθιές φιλίες με τους κατοίκους του Dresden, παρέμεινε σε στενή επαφή με παλιούς φίλους και πρώην μαθητές και συναδέλφους, στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο – όλοι τους θρηνούν την απώλειά της.
Εισαγωγή-Μετάφραση στα Ελληνικά Μαρία Ηρ. Λιώση Msc
