23 – 26 Αυγούστου 2024
Σε τόπο ειδύλλιου άγριου, σε χώρο ιερωμένο, σε καλλονή απότροπη κι ανήσυχη ησυχία, εκεί που όλα δένουνε σε φανερή μαγεία, φαράγγι, ρέμα και βουνά και διάσελο και κάμπος όλα με ρούχα κι άντυτα χορεύουν, τραγουδάνε, εκεί που η ράχη κελαηδά, δρυμός που κιθαρίζει, όταν Θεός γυμνώνεται κι είναι Θεός ο Κόσμος, εκεί που πρωτακούστηκε του Γεννηθέντα κλάμα, που προσευχή σηκώνεται κοντά σ’ αρχαίες πέτρες, μυστήρια αρχέγονα, άντρα, μυχοί και δόξες, φρικιώ της γης η Μέλαινα, και στο βουνί του Λύκου ο Κύριος που λατρεύεται μ’ ανείπωτη θυσία, κι ο Μέγας Παν παίζει αυλό, ο Τράγος που αγναντεύει, σαν Πρίαπος, σαν Σάτυρος, σαν οργιοβακχευμένος, – κι όλα μαζύ συγχαίρονται, καθένα δίπλα δίπλα, κάτω από του αμώμητου την καταυγάζουσα αίγλη, στις Βάσσες όπου άστραψε στα πάντα η ομορφιά Του.
Εκεί που όλα ψέλνουνε τον ιερό Παιάνα, χαρά πρωτόγνωρη, άφατη, στον Κοσμητή των όλων
Η Πελοπόννησος είναι ο ιερός και πάγκαλος τόπος της τρίτης και τελειωτικής αποκάλυψης του νοήματος της ύπαρξης. «Ευγενής» χώρα με την ουσιαστική έννοια του όρου, γέννας καλής και γένους κάλλους. Γη «haut ulli nobilitate postferenda”, όπως την υμνεί στην οικουμενική γεωγραφία του ο Plinius, Naturalis historia, IV, (4), 9.
Τέσσερες πολυδύναμοι άξονες αναδεικνύονται στην μαγική χερσόνησο, που εκφράζουν τοπολογικά και συμβολικά καίριες σημαίνουσες απόψεις του νοήματος της νέας κοσμοϊστορικής Επανάστασης στην θεοδήγητο πορεία αυτοσυνειδησίας του ανθρώπου.
Πρώτος η Σπάρτη υπό τον Ταΰγετο, καθαρή και πλέρια φανέρωση της ουσίας της καινούριας αποκάλυψης στην μορφή του Απόλλωνα.
Η περιοχή, δεύτερον, περί το Λύκαιον όρος, τον Πελοποννησιακό Όλυμπο, την ιερά των Αρκάδων κορυφή, από Λουσίου μέχρι Νέδας, μαγική συνύπαρξη του φοβερού βάθους της ύπαρξης με όλες τις όψεις της χθονιότητας και της κυριότητας αφ’ ενός και της καταυγάζουσας επιφάνειας της τελειότητας αφ’ ετέρου.
Τρίτον, η Ολυμπία, πεμπτουσία της Ολυμπιακής θρησκευτικότητας ως εξαπολλωνισμός της πάσας θεότητας, και δή του Διός και Κυρίου.
Τέταρτον δε το Άργος, η υπολειπόμενη δυσχερέστατη προσαρμογή, η υπέρβαση της Ομηρικής παλαιάς αντιπαλότητας της Ήρας στο νέο πνεύμα και ο τελικός εξαπολλωνισμός και αυτής.
Θα ενδιατρίψουμε κατά τις χωρολογικές μας συναντήσεις του τελευταίου δεκαημέρου του Αυγούστου στον δεύτερο άξονα. … et in Arcadia ego…
Ο άξονας αυτός έχει δυο πόλους, δυτικά του Λυκαίου περί την αρχαία Φιγάλεια, και στις ανατολικές πλαγιές του και βορειοανατολικά περί τον Λούσιο.
Πρώτα θα εμφιλοχωρήσουμε στον δυτικό πόλο, με την συνάντησή μας της Ανδρίτσαινας (εις τόπον της αρχαίας Φιγάλειας).
*
[“Συνάντηση της Ανδρίτσαινας
για τον Επικούριο Απόλλωνα
Τόπος και Πολιτισμός, Φύση και Πνεύμα
Η Αρκαδική Παρρασία, το Λύκαιον
και ο άνω ρους της Νέδας:
η φυσιογνωμία ενός δυναμικού κέντρου
Σώμα και πνεύμα είναι δυο όψεις (χρονικά μόνο διαφοροποιούμενες στην τελειότητά τους του κάλλους και της σοφίας) του ίδιου πράγματος. Όπως το Φαίνεσθαι και το Είναι, το Σχετιζόμενο και το Απόλυτο, ο Κόσμος και ο Θεός.
Το πνεύμα του Ελληνισμού έχει χώρο φύσεώς του, και κάθε Ελληνικός χώρος έχει το Πνεύμα του.
Οι χωρολογικές μας εκδρομές είναι σχεδιασμένα προσκυνήματα για να βιώσουμε και κατανοήσουμε το Πνεύμα τόπων όπου οι νοηματικές γραμμές του πεδίου των φαινομένων πυκνώνουν.
Σε τέτοιες τοποθεσίες ενεργούν εστίες βαρύτητος που εκμαιεύουν ιδιαίτερα λαμπερές αποκαλύψεις του Είναι σε φυσικό περιβάλλον, κατάλοιπα μνημεία και ιστορία.
Ο χώρος έχει ισχυρό πνεύμα εκεί, που φαίνεται και φαίνει και φωτίζει τους μυούμενους, που γυμνώνεται και προσφέρεται και αναρπάζει τους μεμυημένους.
***
Κάνουμε αυτήν την χωρολογική συνάντηση για να μελετήσουμε το Πελασγικό και Αχαϊκό υπομόχλιο της Απολλώνιας θρησκευτικότητας του κλασσικού Ελληνισμού. Προνομιούχος τόπος για τέτοια έρευνα είναι η περιοχή της αρχέγονης Αρκαδίας από Λυκαίου και Λυκόσουρας μέχρι Φιγάλειας και Άντρου της Μέλαινας Δήμητρας, με επίκεντρο τον ναό του Απόλλωνος Επικούριου στις Βάσσες. Η περιοχή μεσολαβεί την οδό από Σπάρτης εις Ολυμπία, την μεγάλη πολιτισμική αρτηρία της μετακαθοδικής Πελοποννήσου.
Στην νοτιοδυτική Αρκαδία ζει και οργά, στερεά ριζωμένο στην γη και ισχυρά ογκούμενο εφ’ ύψους, το δυναμερό υπομόχλιο του άξονα που εμόχλευσε τον άνθρωπο από την χθόνια γονιμότητα και την ανυπέρβλητο βία στην θέωση του άνθους, από την λογική του χρόνου στην πνοή της αιωνιότητας. Ο γεωπολιτισμικός άξονας Σπάρτης – Ολυμπίας ακούμπησε το Πελασγικό υπογάστριο του Ελληνισμού, και η μεγάλη μεταμόρφωση συνετελέσθη.
Για το γενικό πλαίσιο των αναζητήσεών μας επί τόπου στο νόημα των δεδομένων, δείτε το κείμενο που ακολουθεί.
Για την αναλυτική και συνθετική διαπραγμάτευση του θέματος δείτε τις μελέτες μου που αναφέρονται στο παρακάτω Κριτικό Βιβλιογραφικό Σημείωμα.
***
Η Παρρασία στην νοτιοδυτική Αρκαδία συνιστά εξαιρετικά πρόσφορο περιοχή μελέτης της θρησκειολογικής, γενεαλογικής και πολιτισμικής διαστρωμάτωσης του κλασσικού Ελληνισμού.
Εκεί στις Φιγαλειακές Βάσσες της Αφροδίτης, μεταξύ της κορυφής του Λυκαίου όρους, φοβερού συμβόλου λατρείας των Υψηλών Τόπων, όπου η απολυτη Ισχύς βιάζουσα κεραυνοβολεί εγγράφοντας την βούλησή της ως νόμο της συμπαντικής τάξης, και του Άντρου της Μέλαινας Δήμητρας παρά την Νέδα, κρύφιου κέντρου της κοσμικής μήτρας όπου βυσσοδομούνται τα μυστήρια της γέννησης και του θανάτου στον ατέρμονα οργασμό της χθόνιας γονιμότητας, –
εκεί στήθηκε, υπέρ πάσαν Δύναμη και πάσαν Κυοφορία, ο ανθός του Είναι, η αποκάλυψη του Απόλυτου, το «θαύμα» της ύπαρξης, η ερωτική πνοή της Αιωνιότητας, ο πρωθήβης Άναξ της ακαταμάχητης τελειότητας, ο τρισμέγιστος, Υπερτελεάτας Κούρος, το Ίνδαλμα του Κάλλους.
Εκεί, στο Πελασγικό και Αχαϊκό υπομόχλιο, στηρίχθηκε ο Δωρικός άξονας Σπάρτης – Ολυμπίας για να κινήσει τον Κόσμο.
Οι ιστορικές περιστάσεις εισαγωγής και αποκορύφωσης της Απολλώνιας λατρείας στον τόπο είναι επίσης αποκαλυπτικές.
Τα τοπογραφικά, ιστορικά, θρησκειολογικά, αρχαιολογικά, αρχιτεκτονικά, εικονογραφικά και γλυπτικά δεδομένα του ναού του Επικουρίου Απόλλωνος συντίθενται σε μια μοναδική αρμονία που υμνεί τον Δωρικό «Κόσμο» του κλασσικού Ελληνισμού”.
***
“Apollo e Luce, Lux ex Apolline
Λύκαιον όρος, Ζευς Λύκαιος, Απολλων Λύκειος, Λυκηγενής,
Λυκία (όπου το Λητώον παρά τον Ξάνθο, ποταμό και πόλη μεγίστη
της Λυκίας), Λυκίων «Μητριαρχία», Λυκιακά (Βελλερεφόντης,
Πήγασος, Χίμαιρα, Αμαζόνες),
Κορινθιακά (από το Δαιμονικό στο Απολλώνιο, από την Μέδουσα
Γοργώ στον Χρυσάορα και τον Πήδασο με τον Βελλεροφόντη κατά
του τερατώδους, της Χίμαιρας, και της θήλειας πρωταρχής, των
Αμαζόνων, από τον Ήλιο (Κορινθιακή λατρεία) της Ημέρας (το
Τιτανικό) και της Νύχτας (την μαγεία του σκότους) στον Απόλλωνα
και τον δεσποτικό Ναό του Άνακτα στην Κόρινθο, αρχέτυπο του
αρχαϊκού μνημειακού Δωρικού ρυθμού),
ο Λύκος, Λυκανθρωπισμός στην ανθρωποθυσία του Λυκαίου.
Άβατο τέμενος στο Λύκαιον. Ασκιασμός εκεί. («Εφέσια Γράμματα»)”].
***
“Η Φιγάλεια απετέλεσε εστιακό σημείο σημαντικών εξελίξεων κατά τους πρώιμους ιδίως Αρχαϊκούς χρόνους, τότε που ελάμβανε την οικεία μορφή το συστατικό βίωμα του Ελληνισμού σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ύπαρξης.
Σε τρία πεδία των σχετικών εξελίξεων στην περιοχή αποκαλύπτεται καθαρά η μορφοποίηση του Ελληνικού βιώματος.
Και, πρώτον,
(α) κατοπτρίζονται με εξαιρετική διαύγεια ουσιαστικά και χρονολογικά, οι θρησκευτικές δομές του πολιτισμικού «Κόσμου». Πολύτιμο «Κάτοπτρο» είναι ο τόπος μεταξύ του κοινού Αρκαδικού ιερού του Λυκαίου και της Φιγάλειας. Το Λύκαιον όρος ήταν η ιερή κορυφή των Αρκάδων και ο Όλυμπός των. Γεωπολιτικά, οι δρόμοι Σπάρτης – Ολυμπίας και Μεσσήνης – Ολυμπίας περνούσαν εκατέρωθέν του. Οι λατρείες της Μέλαινας Δήμητρας και της Ευρυνόμης στην Φιγάλεια αφ’ ενός, του Λυκαίου Διός (γενννηθέντος στον Λούσιο και τραφέντος στην Κρητέα παρά το άλσος του Παρρασίου Απόλλωνος) στο όρος αφ’ ετέρου, τέλος δε του πανταχού παρόντος Πανός και του επικυριαρχήσαντος Απόολωνος στις Φιγάλειες Βάσσες ιδίως αλλά και στο Λύκαιο, τυποποιούν την τριπλή διαστρωμάτωση της κλασσικής θρησκευτικότητας.
Δεύτερον,
(β) βαρυσήμαντα ιστορικά γεγονότα διαδραματίζονται τότε στον τόπο: ο δεύτερος Μεσσηνιακός Πόλεμος, η επέκταση, ανάσχεση και τροποποίηση της Σπαρτιατικής επιρροής, το απολύτως εμπεδούμενο και εκτός Δωρικής συνάφειας Δελφικό κύρος, καθώς και η αυτοδύναμη πορεία της μεταρρυθμισμένης Φιγάλειας, κειμένης πια στα όρια μεταξύ (1) Αρκαδίας, (2) Τριφυλίας με εντονώτερη ή ασθενέστερη κατά καιρούς παρουσία της Ηλείας και (3) Λακωνικής επικράτειας.
Τρίτον δε,
(γ) φανερώνεται η πολιτισμική έκφραση των θρησκευτικών και πολιτικών εξελίξεων. Ο Κούρος της Φιγάλειας αποτελεί μείζον έργο και μοναδικής σημασίας κρίκο στην διαδικασία ανάδυσης της μνημειακής γλυπτικής, ανεκτίμητο δε τεκμήριο για την κατανόηση των Ρυθμών και «Σχολών» πλαστικής κατά τους Αρχαϊκούς χρόνους. Ταυτόχρονα, και προς την ίδια κατεύθυνση επηρεάζεται ο χαρακτηριστικός τρόπος ζωής και οι συνήθειες των Φιγαλέων από το Δωρικό βίωμα, θεμελιωτικό του Ελληνισμού”.
***
ΚΡΙΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
A/ ΠΗΓΕΣ
Παυσανίας:
Αλίφειρα VIII, 26, 5-7
Λυκόσουρα VIII, 37 – 38, 1
Λύκαιον Όρος VIII, 38, 2 – 11
Φιγάλεια VIII, 39 – 42
Άντρον Μελαίνης Δήμητρος VIII, 42
Βάσσαι και Ναός Απόλλωνος Επικουρίου VIII, 41, 7 – 10
Για ιδιαίτερες χαρακτηριστικές συνήθειες τρόπου ζωής των Φιγαλέων, καίριας σημασίας οι πληροφορίες του
Αρμόδιου Λεπρεάτη, Περί των κατά Φιγάλειαν (ή παρά Φιγαλεύσι) νομίμων, Fr.Gr. H. 319F1-3 Jacoby.
Για τις ιστορικές συνθήκες οικοδόμησης του ναού του Επικουρίου Απόλλωνος από την Αθήνα με τους σπουδαιότερους Αθηναίους «μαέστρους», πβ.
Θουκυδίδης ΙΙ, 47, 2 sqq.; III, 187; I, 118, 3; II, 54, 1-2, 4-5.
(Σχετικά στην μελέτη μου που αναφέρω πάρα κάτω).
B/ ΕΡΕΥΝΑ
Μελέτες μου σε όλο το πεδίο της θεματικής της Συνάντησής μας βρίσκονται στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία «Απόλλων Επικούριος στις Βάσσες».
Συνολική αρχαιολογική και ιστορική διαπραγμάτευση του ναού με έμφαση στην σύμπτωση μορφής και νοήματος, τέχνης και συμβολισμού, κάνω στην μελέτη μου
Απόστολος Πιερρής, Ο Ναός του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας, – Θρησκεία, Ιστορία, Τέχνη, στην Τριφυλιακή Εστία, 22, 2016, σελ. 4 – 71.
Για την Αλίφειρα, σημαντική η εργασία του Αναστάσιου Ορλάνδου, Η Αρκαδική Αλίφειρα και τα Μνημεία της, 1967/8.
Για τον Ναό του Επικουρίου Απόλλωνος, πολύτιμες οι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες μελέτες του 19ου αιώνα από τους αρχικούς επιτόπιους ερευνητές του ναού, όταν μεταφέρθηκε η μοναδική ζωφόρος από τα ερείπια του ναού με τελικό προορισμό το Βρετανικό Μουσείο,
O. M. Baron von Stackelberg, Der Apollotempel zu Bassae in Arkadien und die daselbst ausgegrabenen Bildwerke, 1826
C. R. Cockerell, The Temples of Jupiter Panhellenius at Aegina and of Apollo Epicurius at Bassae near Phigaleia in Arcadia, 1860
Συνολική νέα μελέτη, χωρίς όμως βαρύνουσα γνωμάτευση σε πολλά και αποφασιστική εγκυρότητα σε βασικά σημεία, συχνά δε συγκεχυμένη, είναι:
Fr. A. Cooper (ed.), The Temple of Apollo Bassitas, I – IV, 1992 – 1996
Η προαναγγελθείσα από τον ίδιο πραγματεία του Dinsmoor δεν ευδοκίμησε να πραγματοποιηθεί.
Cf. W. B. Dinsmoor, The Architecture of Ancient Greece – an Account of its Historic Development, 1950 (3), pp. 154 – 159
Ο Dinsmoor αφιέρωσε πολύ δουλειά στον ναό, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας είναι αδημοσίευτο, και βρίσκεται στις σημειώσεις του.
Cf. W. B. Dinsmoor, The Temple of Apollo at Bassae, (in Metropolitan Studies, IV, 1933).
Λανθασμένη όμως είναι η υπόθεσή του δύο φάσεων στην ιστορία κατασκευής του ναού, μιας σχεδιαστικής περί το μέσον του 5ου αιώνα από τον Ικτίνο, και μιας κυρίως οικοδομικής μετά το 430 π.Χ. Τα πιο αρχαιότροπα χαρακτηριστικά του οικοδομήματος οφείλονται σε συμβολικούς και θρησκειολογικούς λόγους, όχι σε χρονολογικούς. Σωστότερα επ’ αυτού ο Cooper, op. cit. Vol. I, pp. 369sqq., αλλά πάλι αυτός με το οικείο σφάλμα της υπόθεσης αρχαϊκού ναού στο νότο του κλασσικού.
Για τον Ικτίνο ως αρχιτέκτονα του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος,
F. Eckstein, Iktinos, der Baumeister des Apollontempels von Phigalia-Bassai (in Festschrift für W. H. Schuchhardt, 1960, 58sqq.)
Ενδιαφέρουσες οι παρατηρήσεις
W. Hahland, Der Iktinische Entwurf des Apollontempels in Bassae (in Jahrbuch des deutschen Archäologischen Instituts, Band 63/64, 1948/49, pp. 14 – 39)
Fr. Hiller, Zum Apollontempels von Phigalia, (in Marburger Winckelmann-Programm, 1966, pp.26sqq.)
Χρήσιμες οι αναλύσεις
A. Mallwitz, Cella und Adyton des Apollontempels in Bassai (in Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, Band 77, 1962, pp. 140 – 177)
Για την ζωφόρο του ναού, cf.
H. Kenner, Der Fries des Tempels von Bassae – Phigalia, 1946
Ch. Hofkes-Brukker, Der Bassae-Fries in der ursprünglich geplanten Anordnung,
A. Mallwitz, Zur Architektur des Apollon-Tempels in Bassai-Phigalia, 1975
W. B. Dinsmoor, The Sculptured Frieze from Bassae – A revised Sequence (in American Journal of Archaeology, 60, pp. 401 – 452)
Για τo ζήτημα των αετωματικών γλυπτών του ναού, ιδιαίτερα σημαντική η μελέτη του
W. B. Dinsmoor, The Lost Pedimental Sculptures of Bassae, (in American Journal of Archaeology, 43, pp. 27 – 47).
Για την γένεση του Κορινθιακού ρυθμού κιονόκρανου, το πρώτο δείγμα του οποίου εμφανίζεται στο εσωτερικό του ναού του Επικουρίου Απόλλωνα,
Cf. D. Scahill, The Origins of the Corinthian Capital, (in P. Schultz and R. von den Hoff (edd.), Structure, Image, Ornament: Architectural Sculptures in the Greek World, Proceedings of an International Conference held at the American School of Classical Studies, 27-28 November 2004, 2009, pp. 40-53).
Για την Λυκόσουρα, βασική μένει η δημοσίευση του αρχικού ανασκαφέα,
P. Cavvadias, Fouilles de Lycosoura, 1893sqq.
Για την Αρκαδική θρησκευτικότητα πολύτιμη είναι η συλλογή πηγών στο
W. Immerwahr, Die Kulte und Mythen Arkadiens, 1891.
Στον ιδιαίτερο χαρακτήρα των Μεγάλων Θεαινών, χρήσιμη η μονογραφία:
R. Stiglitz, Die Grossen Göttinen Arkadiens – Die Kultname ΜΕΓΑΛΑΙ ΘΕΑΙ und seine Grundlagen, 1967.
Ίσως ιδιοσυγκρατική, αλλά βρίθουσα στοιχείων, οξυδερκής στις συγκρίσεις και εξαιρετική τροφή για σκέψη, η διεξοδική πραγματεία
V. Bérard, De l’ Origine des Cultes Arcadiens, 1894.
***
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Παρασκευή 23 Αυγούστου
Άφιξη στην Ανδρίτσαινα. Γνωριμία της.
8 – 9.30 μ.μ. Σεμινάριο Ι
Προλογική Τοποθέτηση:
Η Μεγάλη Εικόνα
Το Υπομόχλιο και ο Άξονας της Ιστορίας
Εισαγωγικά:
Et in Arcadia ego
Αρκαδισμός
Ο χαρακτήρας του Τόπου και η Πνοή του
(Χώρος και Πολιτισμός. Φυσικό και Αρχαιολογικό Τοπίο,
Μυθολογία, Ιστορία, Θρησκευτικότητα.
Η Δυτική Αρκαδία και η Παρρασία)
Βουνά, Δάση, Λόφοι, Λόγγοι, Χαράδρες, Νερά, Πηγές,
Ρέματα και Ποτάμια
Το Βρίθον Κεκρυμμένο και το Ξαφνικό Γυμνό
Ανήσυχη Ησυχία και το Αναπάντεχο Συναπάντημα
Άγριο Ειδύλλιο και Ιερός Πανικός
Η Άρτεμις να κυνηγάει την Ημέρα, να λούζεται το Βράδυ,
και ο Οργών Παν
Και επί πάσι ο Απόλλων. Τί θέλει εκεί;
10 μ.μ.
Δείπνο
Σάββατο 24 Αυγούστου
11 π. μ.
Φιγαλεία
Η φυσιογνωμία μιας Αρκαδικής Πόλης:
Τόπος – Χωροθεσία – Τείχη – Πυλίδα (άνοιγμα στο τείχος που κλείνει επάνω με βαθμιδωτό κλείσιμο αντί τοξωτού) – Αγορά – Ναός – Κρήνη – Τάφοι
Κύρια είσοδος της πόλης στην περιοχή της Κρήνης. Εκεί γύρο τοποθετείται το ιερό της Σωτείρας Αρτέμιδος. Από εκεί άρχιζαν οι πομπές για την Ευρυνόμη, το Άντρο της Μέλαινας Δήμητρας και η ιερά οδός για τον ναό του Επικουρίου Απόλλωνος.
Το Γυμνάσιο ήταν παρά την Κρήνη.
Μεταξύ Γυμνασίου και Αγοράς ευρίσκετο ναός του Διονύσου Ακρατοφόρου. Η θέση του Βυζαντινού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αντιστοιχεί μάλλον είτε στον ναό του Διονύσου (λόγω καταλληλότητος στην χωροταξία της περιγραφής του Παυσανία), είτε στο ιερό της Σώτειρας (λόγω θείας αρμοδιότητας).
Τα ναόμορφα θεμέλια νοτιοδυτικά της αγοράς θα ερμηνευθούν σε οργανική σχέση προς τα υπόγεια ορύγματα στην νότια πλευρά τους.
Αυτά και το νερό υποδηλώνουν χθόνια διάσταση. Οι επιγραφές λαμβάνονται υπ’ όψιν, αλλά δεν είναι καθοριστικές, ιδίως οι χάλκινες. (Το παράδειγμα της ευρεθείσης στο Κώτιλο είναι προειδοποιητικό. Ανάλυση στην μελέτη).
Μαντικό ύδωρ. Δελφικός Ναός.
Το Ιερό της Ευρυνόμης –
Από το Ιερό της Ευρυνόμης στο Στόμιο:
Περιγραφή Διάσχισης του Φαραγγιού της Νέδας: ακολουθώντας τον ρου του ποταμού από τη συμβολή του Λύμακος μέχρι τη συμβολή του Μαραθωνιά (ή Μοθωνιά). Περνώντας από το σημείο που οι Φιγαλιείς έφηβοι έκοβαν την μακρά κόμη τους αφιέρωμα στον ποταμό.
Το Άντρο της Δήμητρος Μελαίνης (στο Ελάϊον Όρος).
Επίσκεψη
Περιγραφή του Παυσανία. Τοπογραφία. Εντοπισμός.
Ανάλυση
8 – 9.30 μ.μ. Σεμινάριο ΙΙ
Η Χθόνια Θρησκευτικότητα στην περιοχή της Φιγαλείας,
στην Παρρασία και στην Τριφυλία.
Γη και Ύδωρ.
Δημήτηρ και Ποσειδών, Χθων και Πόσις. Ίππος.
Βιαστής Άδης
Άντρο και Υψηλός Τόπος.
Το Λύκαιον και ο Κύριος των Δυνάμεων
10 μ.μ.
Δείπνο
Κυριακή 25 Αυγούστου
11 π.μ.
Αρχαιολογικός Χώρος Επικουρίου Απόλλωνος.
Τα πρό του μεγάλου ναού.
Ερμηνεία των Αρχαιολογικών δεδομένων.
Ο Ναός του Ικτίνου (c. 428 – 417 π.Χ.).
Το έργο-σφραγίδα του μεγάλου αρχιτέκτονα.
Καλλίμαχος,ο συνεργάτης γλύπτης.
Αττική τέχνη στο τελευταίο τέταρτο του 5ου π.Χ. αιώνα.
Μορφή και Συμβολισμός. –
Το Κωτίλιον όρος και η λατρεία της Αφροδίτης στο Κώτιλον.
Μικρός πρώιμος ναός της ψηλά κοντά στην κορυφή.
Το Κωτίλιον Όρος (Αφροδίσιο, Όρος της Αφροδίτης): Τοπολογία – Όροι – Οδοί – Χωρολογική σημασία
Κρήνη του Ιερού στο τέλος της Ιεράς Οδού Φιγαλείας – Ναού
Κώτιλον: πεδίο υπό την κορυφή. Σημασία. Ιερό. Φιλολογικές πηγές και αρχαιολογικά δεδομένα. Ένας ναός και βοηθητικό κτίσμα.
Οι Βάσσες: Παν Σινόεις
Ιερό του Επικουρίου Απόλλωνος –
Αρχαϊκό ιερό και ναός (μετά το 659 π.Χ.) προϋπάρχων στην θέση του κλασσικού Ναού, υπό τον ναό. Θραύσματα πήλινου ακρωτηρίου, αποκατάσταση, σύγκριση προς το του Ηραίου, σχέσεις μεγεθών και διακόσμησης). Συμπεράσματα για τον αρχαϊκό ναό. Ακαταλληλότητα των θεμελίων προς νότο του ναού να αποτελούν ίχνη του αρχαϊκού ναού, ή καν οργανικά ενιαίου κτίσματος.
Ο Ναός του Ικτίνου (c. 528 – 518 π.Χ.)
Διαφοροποιημένες θεμελιώσεις και το «στρώμα ελαστικότητας».
Γιατί διασώθηκε ο ναός υπό την δομή που τον βρήκαν οι πρώτοι ανασκαφείς. Αιτία καταστροφής του και μορφή διατήρησής του.
Η Μορφή του ναού: σημειώσεις για την ανάλυση που θα επακολουθήσει. – Υπήρξε αλλαγή σχεδίου εν τη εκτελέσει;
Το εσωστρεφές και κλειστοδομικό του σηκού. Ανασυναίσθηση της εντύπωσης των μυχών και της ζωφόρου.
Η «αρμονία των λίθων εις κάλλος». Αναλογίες κιόνων και μεσοκιόνια διαστήματα.
Προσανατολισμοί – άδυτο και ανατολική πύλη.
8 – 9.30 Σεμινάριο ΙΙΙ
Η Εισαγωγή και Κυριαρχία της Λατρείας του Απόλλωνα στην
Φιγαλεία: Ιστορία, Αρχαιολογία, Θρησκειολογία,
Αρχιτεκτονική.
Το Δράμα του 5ου αιώνα και οι Μορφές του Απόλλωνα
στην Κλασσική Γλυπτική.
Αρχιτεκτονική και Γλυπτική του Ναού του
Επικουρίου Απόλλωνος
Ζωφόρος, Μετόπες, Αετώματα, Άγαλμα του θεού
Τρίτη φάση της Δωρικής κλασσικής
Αρχιτεκτονικής και Πλαστικής (του 5ου αιώνα π.Χ.):
Α) το Αρμονικό ύφος, c. 480 – 455 π.Χ., (Αυστηρός ρυθμός) –
αρχέτυπο: Ναός του Διός στην Ολυμπία:
Απόλλων του Δυτικού αετώματος (Αλκαμένης;) –
Απόλλων «Ομφαλός» (Φειδίας, Πρώιμο έργο του)
Β) το Υψηλό ύφος, c. 455 – 430 π.Χ. – αρχέτυπο: Παρθενών
(Μεγαλοπρεπής ρυθμός) Απόλλων Kassel (Φειδίας; Έργο του ακμάζοντος. Ή Αλκαμένης;)
Γ) το Πλούσιο ύφος, c. 430 – 405 π.Χ. – αρχέτυπο: Ναός του
Επικουρίου Απόλλωνος («Κατάτεχνος» ρυθμός)
Απόλλων Tiber (Καλλίμαχος)
Κατάληξη:
Το Υπομόχλιο και ο Άξονας της Ιστορίας
10 μ.μ. Δείπνο
Δευτέρα, 26 Αυγούστου
11 π. μ. Συζήτηση
Για την Εμπειρία και την Θεωρία της Συνάντησης
Προετοιμασία για την συνέχεια στον άλλο, τον ανατολικό, πόλο της Παρρασίας, την Συνάντηση του Λουσίου, 28 Αυγούστου – 2 Σεπτεμβρίου.
