Μπορεί σήμερα τα τηλέφωνα ν’ αποτελούν αναπόσπαστα και αυτονόητα κομμάτια της καθημερινότητας, αλλά η… υποδοχή που είχαν στα πρώτα βήματά τους στη χώρα κάθε άλλο παρά θερμή μπορεί να χαρακτηριστεί.
Η εφεύρεση της «μαγικής» συσκευής του Σκωτσέζου Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ το 1877 λειτουργεί λυτρωτικά για την Ελλάδα που μέχρι τότε επικοινωνεί με την Ευρώπη αποκλειστικά μέσω πλοίων, αμαξών και ταχυδρομείων. Εντός της επικράτειας τα πράγματα δεν είναι καλύτερα, αφού γεγονότα και πληροφορίες χρειάζονται μέρες ή εβδομάδες ώστε να φτάσουν από τη μία άκρη της χώρας στην άλλη.
Τηλέγραφος
Το τεράστιο κενό επικοινωνίας καλύπτει αρχικά ο τηλέγραφος. Το 1858 εγκαινιάζεται τηλεγραφική γραμμή μεταξύ της τουρκοκρατούμενης ακόμα Κρήτης και της Σύρου, με την πρώτη είδηση που φτάνει με ταχύτητα δεκαπέντε λεπτών, ν’ αναφέρει πως ο καιρός στη μεγαλόνησο είναι βροχερός.
Το 1892 η κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη ψηφίζει τον νόμο «περί τηλεφωνικής συγκοινωνίας» (και όχι επικοινωνίας), που κατοχυρώνει το κρατικό μονοπώλιο της νέας εφεύρεσης. Τρία χρόνια μετά ιδρύεται η κρατική υπηρεσία Ταχυδρομείων-Τηλεγραφητών-Τηλεφώνων (γνωστή ως ΤΤΤ) ως γενική διεύθυνση του υπουργείου Εσωτερικών. Οι πρώτες τηλεφωνικές συσκευές τοποθετούνται σε παλάτι, νοσοκομεία, πρεσβείες, Αστυνομία, τράπεζες, εφημερίδες, μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις και στα, μόλις, επτά υπουργεία.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 επιβάλλουν την εγκατάσταση δύο τηλεφωνικών πινάκων στο Κεντρικό Τηλεγραφείο Αθηνών και στο Τηλεγραφικό Γραφείο Πειραιά για τις ανταποκρίσεις των ξένων δημοσιογράφων, που μπορούν να δεχτούν, και οι δύο μαζί, 60 συνολικά συνδρομητές. Στο πρώιμο αυτό τηλεφωνικό κέντρο εργάζονται μόλις δύο άνδρες αποσπασμένοι από την τηλεγραφική υπηρεσία.
Κάποιοι μάλιστα ανησυχούν για τους κινδύνους μακροχρόνιας χρήσης του μέσου προτείνοντας την κατάργησή του: «Αν ήμουν ιατρός, θα επρότεινα απλούστατα να καταργηθούν τα τηλέφωνα, ως παρασκευάζοντα τον εκφυλισμόν, σχεδόν όσο και το οινόπνευμα». Αλλες επιστημονικές έρευνες της εποχής βεβαιώνουν ότι όταν το ακουστικό τοποθετείται στο αριστερό αφτί, βελτιώνεται η ακοή, ενώ αν τοποθετηθεί στο δεξί, περιορίζεται…
Το 1906, ο τότε διευθυντής των υπηρεσιών ΤΤΤ Θεόδωρος Βελιανίτης προκαλεί σάλο, όταν προκρίνει για τις θέσεις υπαλλήλων στο τηλεφωνικό κέντρο γυναίκες αντί ανδρών. Για το γεγονός μάλιστα υπάρχει μία… πιπεράτη ιστορία. Το συγκεκριμένο τηλεφωνικό κέντρο αποτελεί κατασκευή της, γνωστής μέχρι σήμερα, εταιρίας «Ericsson». Οταν το 1908 ιδρύεται το σώμα τηλεφωνητριών, την οργάνωση και εκπαίδευσή τους καλείται να κάνει μία πανέμορφη Σουηδή, ονόματι… Ericsson. Η τελευταία παντρεύεται στην Ελλάδα, άλλα σύντομα μπλέκεται σ’ ένα ερωτικό γαϊτανάκι με τον κουνιάδο της που επιχειρεί να τη δολοφονήσει ρίχνοντάς την σε πηγάδι, με αποτέλεσμα τα κουτσομπολιά της εποχής να σχολιάζουν: «Την Ερικσον, την έριξον σε πηγάδι!».
Στον τοίχο
Τα τηλέφωνα της εποχής -γνωστά ως «καβουρντιστήρια»- τοποθετούνται στον τοίχο. Από ένα ξύλινο κιβώτιο κρέμεται το ακουστικό που κρατά στο ένα χέρι ο συνδρομητής, ενώ με το άλλο γυρνά για αρκετή ώρα το καντράν μέχρι να πιάσει γραμμή με το κέντρο. Οταν αυτό επιτυγχάνεται, ζητά από την τηλεφωνήτρια να τον συνδέσει με το νούμερο που επιθυμεί. Υπάρχει νέα αναμονή αλλά πολλές φορές πέφτει η γραμμή με αποτέλεσμα να χρειάζεται νέα κλήση και επανάληψη της διαδικασίας. Ομως, ακόμα κι όταν η σύνδεση είναι επιτυχής, η φωνή φτάνει στο ακουστικό μακρινή και αχνή, με αποτέλεσμα συχνές εντάσεις και διαμαρτυρίες των συνδρομητών. Παράλληλα οι τελευταίοι έχουν πάντα την ανασφάλεια της πανεύκολης παρακολούθησης των συνομιλιών τους, με αποτέλεσμα στη μικρή ακόμα Αθήνα να κυκλοφορούν αρκετά κουτσομπολιά…
Το 1914 το ΤΤΤ περιέρχεται στην υπηρεσία του νεοσύστατου υπουργείου Συγκοινωνιών, τα νούμερα παραμένουν τριψήφια, το νέο τηλεφωνικό κέντρο έχει δυνατότητα 200 συνδέσεων ενώ οι συνδρομητές φτάνουν πλέον τους 2.000. Κι ενώ στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις του εξωτερικού εξαγγέλλεται το «μεγαλοφώνως ομιλούν» και το «γράφον τηλέφωνον», στην Ελλάδα του 1912 δεν υπάρχει καν υπεραστική τηλεφωνική υπηρεσία, αφού ως υπεραστικά θεωρούνται τα τηλεφωνήματα στον Πειραιά…
Δίκτυο
Μέχρι και τη δεκαετία του ‘20, η ανάπτυξη του τηλεφωνικού δικτύου γίνεται εξαιρετικά αργά, ενώ η διείσδυσή του σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα είναι μηδαμινή. Αιτίες αποτελούν το ακριβό κόστος αγοράς συσκευής, το μεγάλο διάστημα που απαιτείται για την εγκατάσταση (ξεπερνά τον ένα χρόνο με αποτέλεσμα να γίνονται μόνο 90 συνδέσεις ανά έτος), η κάκιστη παροχή υπηρεσιών και η κυριαρχία του τηλέγραφου. Οι δύο διεθνείς διαγωνισμοί που γίνονται για την ανάπτυξη δικτύου κηρύσσονται άγονοι αφού δεν εκδηλώνεται κανένα ενδιαφέρον.
Ουσιαστικά τα θεμέλια ανάπτυξης του τηλεφώνου στη χώρα μπαίνουν τη δεκαετία του ‘30. Αρχικά η ΑΕΤΕ (Ανώνυμος Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρία) δημιουργεί δίκτυο σε όλη τη επικράτεια, αυξάνοντας κατακόρυφα τις τηλεφωνικές συνδέσεις σε 57 χιλιάδες. Η χώρα συνδέεται τηλεφωνικά αρχικά με Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και το 1934 με όλη την Ευρώπη, τα «καβουρντιστήρια» αντικαθίστανται από συσκευές με καντράν, τα τηλεφωνικά κέντρα από αυτόματα τηλέφωνα, ενώ εκδίδεται ο πρώτος τηλεφωνικός κατάλογος.
O OTE διδάσκει τρόπους… ευγενείας
Παράλληλα, επειδή το κόστος εγκατάστασης παραμένει ακόμα πολύ υψηλό, η πολιτεία κάνει άνοιγμα στον πολύ κόσμο τοποθετώντας τηλεφωνικούς θαλάμους που μέσα σ’ ελάχιστο διάστημα κατακλύζουν την επικράτεια. Πλέον κάθε περιοχή και κάθε γειτονιά έχει άμεση πρόσβαση στην πληροφορία, την είδηση και το κουτσομπολιό. Ετσι, προμηθεύεσαι το κέρμα από το κοντινότερο μπακάλικο ή περίπτερο και μετά οπλίζεσαι με υπομονή για την αναμονή στην ουρά -αφού πάντα υπάρχει κάποιος ή κάποια που φλυαρεί-, με αποτέλεσμα καβγάδες από τους πιο νευρικούς ή βιαστικούς.
Οι τηλεπικοινωνίες στην Ελλάδα γυρίζουν οριστικά σελίδα, με την ίδρυση του ΟΤΕ, τον Οκτώβριο του 1949. Η νέα εταιρία, παρότι «κληρονομεί» την αναλογία μίας τηλεφωνικής συσκευής ανά εκατό κατοίκους, μέσα σε δύο δεκαετίες προσεγγίζει πλέον τα διεθνή στάνταρ. Είτε στο μπακάλικο είτε σε κάποιο σπίτι είτε στον τηλεφωνικό θάλαμο, κάθε γειτονιά των μεγάλων πόλεων και κάθε καφενείο στην επαρχία διαθέτει τηλεφωνική συσκευή, με αποτέλεσμα το 1962 ο ΟΤΕ να… διδάσκει στους ομιλούντες τρόπους ευγενείας: «Εκείνος που καλεί είναι υποχρεωμένος να δηλώσει το όνομά του πριν ρωτήσει ποιος τον ακούει από την άλλη άκρη του σύρματος. Αν εφαρμόσετε αυτό το σύστημα, αποφεύγετε πολλούς εκνευρισμούς και φασαρίες και συντομεύετε τις συνδιαλέξεις».
Παρότι ο τηλέγραφος είναι κυρίαρχος τη δεκαετία του ‘60 και η διαδικασία νέων συνδέσεων παραμένει χρονοβόρα, είναι ξεκάθαρο πλέον πως το τηλέφωνο αποτελεί το μοναδικό παράθυρο στο μέλλον. Πλέον καλύπτονται η ορεινή και η νησιωτική Ελλάδα, αυτοματοποιείται το υπεραστικό τηλεγραφικό δίκτυο, ενώ εισάγεται η υπηρεσία της συνδρομητικής τηλεγραφίας (telex). Aκόμα και έτσι όμως, όταν εγκαινιάζεται το πρώτο Κέντρο Δορυφορικών Επικοινωνιών στις Θερμοπύλες, το 1970, αποτελώντας τη μεγαλύτερη εγκατάσταση στα Βαλκάνια, ουδείς μπορεί να φανταστεί τι θα επακολουθήσει.
